در مطلب قبلی به بررسی چیستی انگیزه از دیدگاه روانشناسی پرداخته شد. انگیزه خود بر چند نوع است. انواع اصلی انگیزه به دو دسته درونی و خارجی تقسیم می‌شوند که در واقع عامل به وجود آمدن آن‌ها همان طور که از نامشان پیدا است، یا در درون ما است یا توسط محیط اطراف شکل می‌گیرد. در این مقاله از تصمیم فردا قصد داریم که شما را بیشتر با انواع انگیزه اشنا کنیم.

انگیزه درونی

در این حالت عاملی که باعث ایجاد انگیزه در شما می‌شود، یک منشأ درونی داشته و پاداشی که با انجام دادن آن کار انجام می‌دهید، یک پاداش درونی است مثل خود شکوفایی با کمک کردن به یک دوست. به عنوان مثال فرض کنید شما می‌خواهید در کار خود ترفیع بگیرید تا مهارت‌های بیشتری یاد گرفته و مؤثرتر واقع شوید یا مثلاً می‌خواهید در کاری موفق شوید تا تأثیر مثبتی روی زندگی اطرافیان خود داشته باشید.

مثال‌های آورده شده همگی به اتفاقات و انگیزه‌های مثبت اشاره می‌کنند اما انگیزه درونی می‌تواند منفی نیز باشد مثلاً فردی برای اینکه احساس بی کفایتی نکند، مطالب و مهارت‌های جدیدی یاد می‌گیرد؛ بله، در این جا نتیجه مثبت است اما این فرد از انگیزه خود برای پیشگیری از یک اتفاق منفی بهره می‌برد نه رسیدن به یک نتیجه مثبت. خب، تا این جا فهمیدیم که انگیزه‌های درونی کمی پیچیده‌تر و گوناگون‌تر از آنچه هستند که تصورش را داشتیم! به همین دلیل است که باید با انواع انگیزه‌های درونی به طور مفصل آشنا شویم.

صرف نظر از مثبت یا منفی بودن، انگیزه درونی بادوام‌تر و پایدارتر از انگیزه خارجی است چون انگیزه درونی بیشتر از مسائل مثبت و نوع دوستانه‌ای سرچشمه می‌گیرد که در غالب موارد برای ما قابل کنترل است. برعکس، انگیزه خارجی معمولاً روی چیزهایی متمرکز است که از طرف دیگران به شما القا می‌شود و کنترل کردن آن‌ها به طور مستقیم در اختیار شما قرار ندارد.

بیشتر بخوانید: توسعه فردی چیست و برای رسیدن به آن چه مراحلی را باید پشت سر گذاشت؟

انگیزه بیرونی

انگیزه‌های بیرونی یا خارجی چیزهایی هستند که در محیط اطراف بوده و شما را به سمت خود می‌کشانند مثل جایگاه و ثروت. این نوع انگیزه‌ها بیشتر و شایع‌تر از انگیزه‌های درونی هستند. مثلاً ما می‌خواهیم ترفیع بگیریم چون انتظار داریم همراه با ترفیع، دستمزد بیشتری دریافت کنیم.

دقیقاً مثل انگیزه‌های درونی، انگیزه‌های خارجی هم انواع مثبت و منفی دارند. مثلاً فردی که برای اخراج نشدن از محل کارش بی وقفه و سخت کوشانه کار می‌کند، یک نوع انگیزه منفی دارد. این خود نشان می‌دهد که دقیقاً همانند انگیزه درونی، انگیزه خارجی نیز انواع مختلفی دارد که در هر مورد میزان اثرات و محرک بودن هرکدام متفاوت از دیگری است.

همان‌ طور که دیدیم، نمی‌توانیم انگیزه را صرفاً به دو دسته ساده درونی و خارجی تقسیم کنیم. پس بیایید این دسته بندی را کمی گسترش دهیم تا با انواع آن‌ها آشنا شده و نحوه اثر هرکدام را مقایسه کنیم. انگیزه جزوی از زندگی همه ما انسان‌ها است که می‌توانند نقش بسیار مهمی در موفقیت ما در تمامی زمینه‌های مختلف داشته باشد. برویم سر اصل مطلب!

انواع انگیزه درونی

انگیزه درونی خود بر چند نوع اصلی است. در ادامه انواع انگیزه‌های درونی و پاداشی که به واسطه آن شما را به حرکت وا‌ می‌دارند را آورده‌ایم.

انگیزه ناشی از شایستگی و یادگیری

انگیزه یادگیری، در واقع نام دیگر انگیزه شایستگی است. در این نوع انگیزه، پاداش اصلی خود پروسه است نه آنچه که در انتها حاصل می‌شود؛ حتماً تا به حال شنیده‌اید که می‌گویند مسیر زندگی مهم است، نه مقصد آن! این جمله می‌تواند محرک این نوع انگیزه را بیان کند. دلیل این امر نیز آن است که وقتی فردی تحت تأثیر انگیزه شایستگی باشد، هر روز دارد چیزهای جدیدی یاد می‌گیرد و این خود مثل یک محرک، به فرد انگیزه بیشتری می‌دهد یعنی هرروز که در جهت رسیدن به هدف تلاش می‌کند، پاداش خود را می‌گیرد و در واقع پاداش فرد در زمان طی کردن مسیر یادگیری پرداخت می‌شود نه زمان رسیدن به هدف.

مثلاً فرض کنید شما می‌خواهید ترفیع بگیرید. اگر این انگیزه شما برای ترفیع گرفتن به دلیل رسیدن به مهارت‌ها و دانش بیشتر باشد نه رسیدن به افزایش حقوق، این نوع انگیزه از نوع شایستگی و یادگیری است. انگیزه شایستگی یکی از مهم‌ترین و ارزشمندترین انواع انگیزه است و به کار گیری آن در تمامی استراتژی‌های موفقیت، به شما کمک شایانی می‌کند. دلیل این امر نیز مشخص است؛ برخلاف پول و مادیات، دانش و مهارت‌های مرتبط با کار یا حرفه، چیزهایی هستند که هیچ‌کس نمی‌تواند از شما بگیرد و نقش آن‌ها در موفقیت روز افزون، بسیار پررنگ‌تر از پول است.

انگیزه ناشی از نگرش

انگیزه ناشی از دیدگاه در واقع به انگیزه‌ای گفته می‌شود که ریشه در دیدگاه خودتان یا اطرافیان دارد؛ یعنی وقتی به دلیل نگرش و باورهایی که دارید کاری را انجام می‌دهید، انگیزه شما از نوع نگرش است. اگرچه شباهت‌هایی بین این نوع انگیزه با انگیزه اجتماعی خارجی وجود دارد اما در انگیزه ناشی از نگرش، فرد به دنبال دیدگاه، طرز تفکر و احساسات خود و اطرافیانش دست به عمل می‌زند.

مثلاً اگر می‌خواهید به صورت داوطلبانه در آشپزخانه‌ای که برای فقرا و نیازمندان غذا درست می‌کند کار کنید چرا که خوشحالی دیگران شما را شاد می‌کند، انگیزه شما از دیدگاهی که دارید ناشی شده است. یا مثلاً اگر مدیر یک شرکت هستید و از پیشرفت و شکوفایی کارکنان خود لذت می‌برید، انگیزه شما از نوع نگرش است.

انگیزه ناشی از دستاورد

در این نوع انگیزه فرد برای رسیدن به اهداف خاصی که دارد به سمت آن‌ها کشیده می‌شود. در انگیزه ناشی از دستیابی فرد در غالب موارد به دنبال رسیدن به اصل هدف است نه پاداشی که همراه با آن دریافت می‌کند. اگرچه رسیدن به یک هدف ممکن است مثل یک نوع انگیزه خارجی به نظر برسد اما این نوع انگیزه عموماً داخلی در نظر گرفته می‌شود. دلیل این امر نیز آن است که شما تحت تأثیر زرق و برق پاداش‌های احتمالی مثل پول یا شهرت نیستید و نیرو محرکه شما از احساس لذت و موفقیت درونی ناشی می‌شود که با انجام و به پایان رساندن کاری و رسیدن به اهداف ارزشمند به دست می‌آورید.

انگیزه ناشی از خلاقیت

این نوع انگیزه از یک نوع احساس ذاتی و درونی نشاءت می‌گیرد که به فرد می‌گوید باید چیزی را خلق کند یا در خلق کردن چیزی مشارکت داشته باشد. مثلاً در غالب موارد آنچه که به نویسندگان، بازیگران، موسیقی دانان، تولید کنندگان، مخترعان و صاحبان کسب و کار انگیزه می‌دهد که کتابی بنویسند، در فیلمی بازی کنند، یک قطعه موسیقی بنویسند، یک محصول جدید تولید یا اختراع کنند و کسب و کار جدیدی راه بیندازند از جنس خلاقیت است.

انگیزه خلاقیت معمولاً مثل یک احساس درونی برای گفتن مطالب و انجام کاری ظاهر می‌شود حال چه بخواهید تمام دنیا هنر شما را ببیند یا نظر چند نفر از دوستان خود را در مورد نقاشی‌هایی که می‌کشید بدانید، وقتی دست به خلق آثاری می‌زنید تا هنر و توانایی خود را نشان دهید، انگیزه شما از نوع خلاقیت است.

انگیزه فیزیولوژیکی

ما انسان‌ها گاهی اوقات تحت تأثیر یک نوع نیروی درونی غیر قابل وصف به سمت چیزی کشیده می‌شویم. مثلاً وقتی کسی را از سر عشق وارد زندگی خود می‌کنیم، با چنین حالتی مواجه می‌شویم؛ اقدامات ما از احساسات عمیق و اساسی نشاءت می‌گیرند که ماهیت فیزیولوژیکی داشته و غیر قابل انکار و نادیده گرفتن هستند. این حالت یک نوع انگیزه فیزیولوژیک است که علی رغم درونی بودن، از کنترل و اراده ما خارج است.

مطابق هرم نیاز‌های مازلو، تمامی انسان‌ها نیاز‌های اساسی مثل نیاز به غذا، پوشاک، مسکن و… دارند که به آن‌ها انگیزه می‌دهد و طبقات بالای هرم به نیاز‌های سطح بالا‌تری مثل احساس کامیابی و خودشکوفایی اختصاص دارد. این نیاز‌های ذاتی در تمامی انسان‌ها وجود دارد و سعی می‌کنیم به هر قیمتی شده به این نیازها پاسخ بدهیم که این به خوبی قدرت انگیزه‌های فیزیولوژیک را مشخص می‌کند.

انواع انگیزه بیرونی

در ادامه به انواع انگیزه‌های خارجی و پاداشی که توسط آن شما را به حرکت وا‌می‌دارند اشاره می‌کنیم.

انگیزه ناشی از پاداش

برخلاف انگیزه ناشی از دستیابی، آنچه در این جا فرد را تحریک می‌کند، خود پاداش است؛ پاداشی مثل پول یا جایگاه و مقام و دستیابی به هدف چندان اهمیتی ندارد؛ یعنی افرادی که تحت تأثیر انگیزه ناشی از پاداش هستند، به دنبال رسیدن به پاداش بوده و در این جهت نهایت تلاش خود را به کار می‌گیرند. مثلاً اگر می‌خواهید ترفیع بگیرید تا حقوق و دستمزد بیشتری داشته باشید و مسئولیت‌ها و مهارت‌های جدید شما را ترغیب نمی‌کند، انگیزه شما از نوع پاداش است.

البته باید اشاره کنیم که انگیزه ناشی از پاداش به هیچ عنوان انگیزه بدی نیست؛ اگرچه انگیزه پاداش و انگیزه دست یابی نقطه مقابل هم به نظر می‌رسند اما می‌توانند کاملاً سازگار با هم برای رسیدن به یک هدف در کنار یکدیگر قرار گیرند. مثلاً فرض کنید آنچه که شما را برای ترفیع گرفتن تشویق می‌کند، یادگیری مهارت­ها، مسئولیت بیشتر و داشتن حقوق و مزایای بهتر باشد. در این حالت یک عامل داخلی (انگیزه دستیابی) و یک عامل خارجی (انگیزه پاداش) دست به دست هم داده و نیرو محرکه شما دو برابر می‌شود! سعی کنید در اهداف خود به دنبال انگیزه‌های درونی و خارجی باشید تا بتوانید این دو نیروی قوی را با یکدیگر ادغام کنید.

انگیزه ناشی از ترس

در واقع آنچه که باعث ترس می‌شود، عواقب بد و ناگوار است که افراد را تشویق به انجام امور می‌کند. انگیزه ناشی از ترس یک نوع انگیزه منفی است که فرد سعی می‌کند از عواقب بد جلوگیری کند نه این که عواقب مثبت به وجود آورد. البته همان‌ طور که قبلاً نیز اشاره کردیم این نوع انگیزه اصلاً بد نیست بلکه فقط از محرک‌های منفی برای رسیدن شما به اهدافی که دارید استفاده می‌کند. مثلاً فردی که از اخراج شدن از محل کارش می‌ترسد، سعی می‌کند مطالب جدیدی یاد گرفته و بازدهی کار خود را افزایش دهد.

می‌توانید از انگیزه ناشی از ترس برای رسیدن به اهداف مثبتی استفاده کنید. مثلاً اگر اضافه وزن دارید و دوست ندارید کسی بدن شما را ببیند، هم‌ زمان در باشگاه و کلاس آموزش شنا ثبت نام کنید. ترس از استخر رفتن شما را مجبور می‌کند مرتب باشگاه بروید.

انگیزه ناشی از قدرت

اصل انگیزه ناشی از قدرت، از داشتن قدرت کنترل زندگی خود و دیگران می‌آید. همه ما می‌خواهیم حق انتخاب داشته باشیم و انسان‌ها سعی می‌کنند روی محیط اطراف خود کنترل بیشتری داشته باشند تا بتوانند حق انتخاب‌های خود را افزایش دهند. به همین دلیل شیرازه انگیزه قدرت توانایی تعیین مسیر زندگی خود و دیگران است.

در برهه‌هایی از تاریخ انگیزه ناشی از قدرت باعث بروز فجایع بزرگی شده‌اند از جمله حکومت نازی آلمان که در آن میل به قدرت و کنترل دیگران تمامی اصول اخلاقی و انسان دوستی را زیر سؤال می‌برد. البته میل به قدرت همیشه این قدر مخرب نیست و اگر شدت آن تعدیل شود می‌تواند مفید نیز باشد. اینکه بتوانیم روی زندگی خود کنترل و مدیریت داشته باشیم کمک شایانی به موفقیت و قبول مسئولیت‌هایی که داریم می‌کند.

انگیزه ناشی از روابط اجتماعی

انسان‌ها موجوداتی اجتماعی هستند و احساس تعلق و مقبولیت به ما انگیزه می‌دهد. انسان‌ها یک نیاز درونی برای ارتباط با دیگران دارند که این نیاز یک نوع انگیزه برای برقراری ارتباط با سایرین ایجاد می‌کند. در این جا ممکن است این انگیزه درونی به نظر بیاید اما فراموش نکنید این انگیزه از مقبولیت حاصل شده؛ مقبولیتی که افراد دیگر به ما می‌دهند.

روانشناسی تکاملی به ما آموخته که تمامی انسان‌ها نیاز به برقراری ارتباط با دیگران دارند؛ پس باید همچنان که با افراد جدید آشنا می‌شویم، روابط قدیمی‌تر خود را تحکیم بخشیم. بودن در گروهی که شما را قبول کرده و نسبت به آن‌ها احساس تعلق می‌کنید، شما را به سمت موفقیت سوق داده و به شما احساس شادی و نشاط می‌دهد.

کاربرد هر انگیزه کجاست؟

بهترین کار این است که چندین انگیزه را با یکدیگر ترکیب کرده و به صورت هم زمان از آن‌ها برای رسیدن به مقاصد خود استفاده کنید؛ اما شرایط خاصی که در زندگی روزمره به وجود می‌آیند نیازمند انواع مختلفی از ترکیب انگیزه‌های گوناگون با یکدیگر هستند. برای آشنایی بیشتر با ترکیب انواع انگیزه‌های مختلف و این که هرکدام برای چه زمانی مناسب هستند، با ما همراه باشد.

انواع انگیزه برای کسب و کار

کسب و کار‌ها شرایط حساس و پیچیده­ای هستند چون شما باید علاوه بر خودتان، در اطرافیان نیز انگیزه ایجاد کنید و در مواردی باید انگیزه دیگران حتی از خودتان هم بیشتر باشد. برای این که بتوانید انگیزه کافی در خود و تیمتان را به وجود آورید، این نوع انگیزه‌ها را به خوبی به خاطر بسپارید:

• انگیزه دستاورد
• انگیزه پاداش
• انگیزه ترس
• انگیزه قدرت
• انگیزه شایستگی
• انگیزه نگرش
• انگیزه خلاقیت

انواع انگیزه در ورزش

مشابه کسب و کار، انگیزه در ورزش نیز ممکن است فردی یا تیمی باشد. در موارد که انگیزه فردی، هر دو نوع انگیزه درونی و خارجی با یکدیگر ادغام می‌شوند مثلاً ورزشکاری که سعی می‌کند با برنده شدن در یک مسابقه شایستگی و توانایی‌های خود را به چالش کشیده و از طرفی مبلغ زیادی پول را برای برنده شدن در آن مسابقات دریافت نماید.

در موارد تیمی، انگیزه در غالب موارد از نوع خارجی بوده و روی اهداف کل تیم در جهت برنده شدن متمرکز می‌شود. البته در تیم‌هایی که ماهیت پیچیده‌تری دارند و اعضا همگی میل به پیشرفت و موفقیت یکدیگر داشته باشند، انگیزه درونی نیز کاربرد خواهد داشت. در ادامه انواعی از انگیزه مخصوص ورزش آورده شده است.

• انگیزه دستاورد
• انگیزه پاداش
• انگیزه ترس
• انگیزه قدرت
• انگیزه شایستگی

انواع انگیزه برای آموزش

در شرایط آموزشی، انگیزه‌ها به جای اینکه به صورت عملی به فراگیران آموزش داده شود، حالت تئوری به خود می‌گیرد. به همین دلیل باید از تئوری‌ها و نظریه‌های توقع، برابری و هیجان برای انگیزه دادن در سیستم‌های آموزشی بهره گرفت. خوشبختانه اگر بتوانیم به نحو احسن به این تئوری‌های جامه عمل بپوشانیم، به عامل بسیار خوبی برای انگیزه دادن مبدل می‌شوند.

انواع انگیزه برای دانش آموزان

اگر دانش آموزی هستید که می‌خواهید برای تحصیل انگیزه داشته باشید یا معلم هستید و می‌خواهید به دانش آموزان خود انگیزه بدهید، پیشنهاد می‌کنیم قید تئوری‌های انگیزه که در قسمت آموزش به آن‌ها اشاره کردیم را بزنید. در این جا بهتر است با شناخت انگیزه‌های مناسبی که در ادامه آورده‌ایم، مسیر موفقیت خود را هموار کنید. انگیزه‌های مناسب دانش آموزان این موارد هستند.

• انگیزه دستاورد
• انگیزه پاداش
• انگیزه شایستگی
• انگیزه خلاقیت

سخن آخر

اگرچه انواع انگیزه به دو دسته اصلی درونی و خارجی تقسیم می‌شوند، انواع انگیزه می‌توانند بسیار متنوع و متفاوت باشند. اثرات انگیزه‌های مختلف می‌تواند بسیار متفاوت باشد اما برای بازدهی بیشتر و عملکرد بهتر می‌توانید چند نوع انگیزه درونی و خارجی را با یکدیگر ترکیب کنید. انگیزه‌ها و کابربرد های آن ها قسمت بسیار مهمی از زندگی ما هستند و در صورتی که درست انتخاب شوند، نقش بسیار پررنگی در رسیدن ما به اهدافی که داریم خواهند داشت.