انگیزه از مهم‌ترین نیروهای محرکه در وجود هر انسانی سات. انگیزه که تعاریف مختلفی از آن ارائه شده است در علم روانشناسی هم تفاسیر مختلفی از آن و چگونگی احیای آن عنوان شده است. در هر صورت انگیزه در وجود هر فردی واقعاً می‌تواند نعمت بسیار بزرگ باشد که فرد را در راستای رسیدن به بزرگ‌ترین اهدافش به جلو می‌راند. در این مقاله از تصمیم فردا قصد داریم که در وهله اول به پرسش انگیزه چیست پاسخ دهیم و سپس  شما را با تعریف و چیستی انگیزه و انگیزش از دیدگاه روانشناسی آشنا کنیم.

انگیزه چیست ؟

برای پاسخ به پرسش انگیزه چیست بای بدانید که انگیزه یک پروسه درونی است که ما را به سمت تغییراتی در خود یا محیط اطرافمان سوق می‌دهد و بسیاری از ما آن را در اثر نیاز یا کشش به چیزی می‌دانیم. وقتی از این منبع عظیم انرژی استفاده می‌کنیم، انگیزه آدمی را با تلاش، مدارا و سخت کوشی به سمت اهداف وی کشانده و راه را به او نشان می‌دهد. اسانس اصلی انگیزه، حرکت پر انرژی و مداوم به سمت هدف بوده و با تحرک و اقدام همراه است.

انگیزه از ارضای احساسات و تأمین نیازهای انسان تأثیر می‌پذیرد حال چه این نیازها برای بقا انسان ضروری بوده یا برای سلامتی ما بسیار با اهمیت باشند. نیاز به غذا، آب و تولید مثل هر موجود زنده‌ای را وادار به حرکت برای زنده ماندن می‌کند و احساس رضایت و ارضای نیازها، مثل پاداشی است که به ما قوت قلب می‌دهد.

در بیشتر موارد آنچه به راه ما جهت می‌دهد، نیازهای روانی ما به استقلال، احساس تعلق و دوست داشته شدن و تکامل است. بعضی دیگر از نیازها ما که در جهت دهی مسیر زندگی نقش دارند شامل دستیابی به خواسته‌ها، کفایت، معنی و مفهوم زندگی و اعتماد به نفس است. بعضی از این نیازها تبدیل به انگیزه شده و غریزه به ما کمک می‌کند شروع به حرکت کنیم.

موضوع دیگری که در خصوص پاسخ به پرسش انگیزه چیست باید بدانید این است که محیط اطراف ما و خصوصیات جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم نقش بسیار مهمی در انگیزه‌های خارجی ما دارند و اهداف، ارزش‌ها و خواسته‌هایی که در محیط زندگی تکامل می‌یابند، انگیزه‌های متفاوتی به افراد مختلف می‌دهند.

بهترین راه برای شناخت و درک بهتر انگیزه، این است که آن‌ها را در قالب مثال‌هایی در زندگی روزمره بیان کنیم. در ادامه نمونه‌هایی از انگیزه‌های مختلفی که ممکن است فردی برای رفتن به باشگاه و ورزش کردن داشته باشد را آورده‌ایم.

تعریف انگیزه در روانشناسی

بعد از ارائه یک پاسخ کلی به پرسش مبنی بر اینکه انگیزه چیست به سراغ تعریف آن در علم روانشناسی می رویم. مطالعات روانشناسی روی انگیزه، بیشتر حول محور پاسخ دادن به دو سؤال بسیار اساسی می‌چرخد که به شرح زیر هستند.

1. چه چیزی نوع رفتار را تعیین کرده است؟
2. چرا انواع رفتار از منظر شدت و قدرت متفاوت هستند؟

روان شناسی انگیزه شاخه‌ای رفتاری از علم روان شناسی است که به دنبال ساخت و پرداخت تئوری‌هایی در مورد ماهیت و ساختار انگیزه و نحوه عملکرد پروسه انگیزشی می‌گردد. وقتی بتوانیم انگیزه را در دنیای واقعی به کمک دانش و علم خود بسنجیم، به یک نیروی قابل سنجش تبدیل شده و اثرات آن در رفتار ما، میزان درگیر شدن ما با مسائل، فعالیت عصبی و جسمی-روحی ما قابل مشاهده خواهد بود.

رفتار و منش

خب؛ رفتار ما وقتی انگیزه داریم به چه صورت است؟ انگیزه همیشه حضور داشته و شدت و کیفیت‌های متفاوتی دارد. جالب است بدانید انگیزه در حالات چهره، سعی و تلاش مضاعف و اقدامات سریع ما منعکس شده و اثرات آن به وضوح قابل مشاهده است. همچنین در مواردی مطمئن بودن از اهداف و قاطعیت در انتخاب، خود به خود باعث رشد انگیزه می‌شود که به بروز یک چرخه مثبت و فرآیند پویا منجر می‌شود که در ادامه به آن اشاره مفصل‌تری خواهیم داشت.

بیشتر بخوانید: توسعه فردی چیست و برای رسیدن به آن چه مراحلی را باید پشت سر گذاشت؟

اقدامات و درگیر شدن

در مواردی نیز ممکن است سطح درگیر شدن با مسائل، منجر به رشد انگیزه شود. مثلاً فرض کنید در یک جلسه که فردی به عنوان مشوق می‌خواهد انگیزه را در وجود یک فرد دیگر برانگیزد. طی این جلسه فرد به‌ طور خستگی ناپذیری در مورد مسائل مورد گفت و گو صحبت می‌کند (درگیر شدن احساسی)، بسیار خوب و فعال در بحث شرکت کرده (درگیر شدن عنصری)، با دقت به تمامی مسائل دقت کرده و عمیقاً در بحث غرق می‌شود (درگیر شدن شناختی) و تمامی این مراحل را با تداوم دنبال می‌کند انگار که اصلاً خارج از این اتاق دنیایی وجود ندارد (درگیر شدن رفتاری). بیشتر ما هیچ گاه چنین جلسات انگیزه دهی را نداشته‌ایم.

انگیزه فیزیولوژی روان

در فیزیولوژی روانی کلاً 5 حالت و بیان برای بیان انگیزه داریم که در جدول زیر توضیح داده شده اند.

فعال شدن مغز

دقیقه مثل تغییرات در رفتار، درگیر شدن و فیزیولوژی روانی، تضعیف و تقویت و ماندگاری انگیزه روی فعالیت‌های مغزی نیز مؤثر است. هر نوع احساس و انگیزه متفاوت، یک نوع الگوی عصبی مخصوص به خود را دارد مثلاً وقتی تشنه هستیم، هیپوتالاموس مغز فعال می‌شود و وقتی حالمان از چیزی به هم می‌خورد فعالیت انسولار افزایش می‌یابد.

محققین برای مشاهده دقیق فعالیت بخش‌های مختلف مغز، از دستگاه‌های خاصی مثل الکتروانسفالوگرافی (EEG) یا ام آر آی استفاده می‌کنند که به آن‌ها اجازه می‌دهد فعل و انفعالات تمامی بخش‌های مغز را حین تجربه اتفاقات گوناگون در انسان مشاهده و ثبت کنند.

بیشتر بخوانید: مدیریت زمان چیست و به کارگیری آن چرا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؟

با کنار گذاشتن همه این موارد برای رسیدن به ماهیت و خصوصیات انگیزه، هنوز آنچه از همه بیشتر اهمیت دارد این است که ما انگیزه را تحت عنوان تقویت و تضعیف احساس نیاز، شناخت و احساساتی می‌شناسیم که در قالب رفتار‌های مختلف بیان شده و علاوه بر این که ما را به مقادیر مختلفی با مسائل گوناگون درگیر می‌کند، با جهت دادن به پاسخ‌های عصبی و فیزیولوژی روان شناختی ما را به سمت اهداف اساسی که در زندگی برای خود تعیین کرده‌ایم هدایت می‌کند.

مدل انگیزه چیست و چگونه کار می کند؟

به صورت خلاصه انگیزه‌ها وقایعی درونی هستند که در قالب نیاز، شناخت و احساسات، عامل اصلی اقدامات ما هستند. مفاهیم اجتماعی و وقایع خارجی جرقه ای برای بروز یک انگیزه در ما هستند. انگیزه‌های ما در نهایت به صورت رفتار، درگیر شدن ما با مسائل، فیزیولوژی روان و فعالیت‌های مغزی به مرحله عمل می‌رسد.

مدل پایین چارچوبی را نشان می‌دهد که روانشناسان انگیزه شناس در آن به دنبال جوابی برای منها انگیزه می‌گردند. همچنین این مدل به وضوح نشان می‌دهد که انگیزه تا چه اندازه با زندگی افراد همبستگی داشته و دستاوردها، عملکرد، سلامتی و سایر ابعاد زندگی ما تا چه اندازه تحت تأثیر این نیروی درونی است.

پروسه انگیزه چیست ؟

ادر پاسخ به این پرسش بعد از یافتن جوابی باری پرسش مبنی بر اینکه انگیزه واقعا چیست باید در نظر داشت که گر انگیزه ما درونی بوده و از انگیزه دهنده‌های درونی نشائت بگیرد (انگیزه دهنده‌های درونی به چند دسته نیازها، شناخت‌ها و احساسات دسته بندی می‌شوند) بسیار مؤثرتر و بهتر از انگیزه‌های خارجی بوده و برای رسیدن به هدف مورد نظر بسیار سریع‌تر دست به اقدام می‌زنیم.

اما بهتر است به این نکته نیز اشاره کنیم که این تجربیات و انگیزه‌های درونی تا زمانی که یک جرقه خارجی وجود نداشته باشد رخ نمی‌دهند و نمایان نمی‌شوند؛ یعنی برای فعال شدن انگیزه داخلی در غالب موارد یک اتفاق و محرک خارجی در قالب فشاری از طریق جامعه و محیط اطراف مورد نیاز است.

نیازهای جسمی و روحی ما را به سمت اقدامات خاصی می‌کشند، شناخت ما چراغ راه ما بوده و مسیر حرکت را مشخص می‌کند و احساسات مثل سوخت یک ماشین، انرژی لازم برای حرکت ما را فراهم می‌کنند. وقتی شرایط لازم و انگیزه‌های درونی با هم ترکیب می‌شوند، بستر مناسبی برای اقدام کردن و درگیر شدن با موضوعات مختلف به وجود می‌آید.

این حالت را می‌توان مثل یک چرخه در نظر گرفت؛ با حرکت کردن و اقدام در جهت رسیدن به نیازها، انگیزه شما روز به روز بیشتر شده و احساس نزدیک شدن به موفقیت در شما توان و نیرو می‌دمد و تا زمانی که به آنچه می‌خواهید نرسید، این چرخه همچنان تکرار خواهد شد.

موانع سد راه انگیزه؛ طفره رفتن و خودداری از اقدام

نیازها، شناخت‌ها، احساسات، محیط و روابط ما همه و همه می‌توانند باعث انحراف و دلسرد شدن ما شده و انگیزه ما را به تاراج ببرند. تمامی نیازهای ما یا به دلیل کمبود‌هایی که داریم یا به دلیل نیاز به رشد بروز می‌کنند. نیازهای جسمانی نقش بسیار تعیین کننده‌ای در نوع رفتار و عملکرد ما دارند؛ شما وقتی تشنه باشید به دنبال آب می‌گردید. وقتی سلامتی ما در خطر باشد مثلاً وقتی تشنه و گرسنه هستیم یا به خواب نیاز داریم بدن به مغز پیام می‌فرستد و در این حالت انگیزه به حاشیه رفته و نادیده گرفته می‌شود.

یکی دیگر از محرک‌های بسیار قوی انگیزه نیازهای روانی هستند؛ مواردی مثل نیاز به استقلال، احساس کفایت و احساس تعلق؛ اما وقتی می‌خواهیم خودمان را به انجام کاری خلاف این‌ها مجبور کنیم، مقابله با روان بسیار بسیار سخت خواهد بود.  وقتی هدف انتخاب شده در خلاف جهت ارضای نیازهای روانی مثل رسیدن به استقلال باشد، منجر به یک نوع عدم هماهنگی شده و در نهایت ما را از رسیدن به هدف باز داشته و انگیزه را از بین می‌برد. پس در نظر داشته باشید که برطرف کردن نیازهای جسمانی برای حفظ سلامتی و ارضای نیازهای روانی برای رشد و تکامل ما لازم و ضروری است.

همچنین بعضی نیازها نیز وجود دارند که از جانب محیط در زمان رشد احساسی-اجتماعی به ما انتقال داده می‌شوند. این نیازها با نیازهای ذاتی متفاوت بوده و در اشخاص مختلف شکل‌های متفاوتی به خود می‌گیرند چرا که تجربیات ما با هم متفاوت است. انگیزه‌ای که برای رسیدن به این نیازها به وجود می‌آید برخلاف انگیزه‌های ذاتی، اکتسابی است.

چرخه انگیزه چیست ؟

در مورد پرسش چرخه انگیزه چیست باید بدانید که انگیزه یک فرآیند پویا است و آنچه که به ما انگیزه می‌دهد در گذر زمان تغییر می‌کند. با تغییر شرایط مختلف، انگیزه‌ها بیشتر و کمتر شده و به‌ طور منظم با رفتار ما ارتباط تنگاتنگی دارند. در موارد پیچیده‌تر، آنچه که در ما کشش ایجاد می‌کند ممکن است نه یک انگیزه، بلکه ترکیبی از چندین انگیزه مختلف باشد که هرکدام در مقطعی از زمان قوی‌تر از سایرین است.

یک انگیزه که معمولاً با شرایط فعلی سازگارتر است از همه نیرومندتر بوده و توجه ما بیشتر به سمت آن جلب می‌شود در حالی که بقیه انگیزه‌ها در رده‌های بعدی بااهمیت‌های پایین‌تر قرار می‌گیرند. اگرچه قوی‌ترین انگیزه بیشترین تأثیر را روی رفتار ما خواهد داشت، با تغییر شرایط هرکدام از انگیزه‌های کم اهمیت‌تر ممکن است به مهم‌ترین انگیزه تبدیل شوند. در مثال پایین نشان داده شده که چطور انگیزه‌های یک دانش آموز برای مطالعه در طول زمان تغییر کرده و قدرت هر انگیزه در هر برهه خاص زمانی دستخوش تغییر می‌شود.

آگاهی از این مسئله که انگیزه در طول زمان دستخوش تغییر می‌شود زمانی بسیار اهمیت می‌یابد که داریم اهداف خود را تعیین می‌کنیم. وقتی می‌خواهیم مزایا و معایب انگیزه‌های لازم برای داشتن یک برنامه کوتاه مدت و یک برنامه بلند مدت را بدانیم، باید دقت کنیم که انگیزه‌ها در طولانی مدت ممکن است تغییر کرده و باید به این مسئله بسیار دقت کنیم. مثلاً فرض کنید برنامه شما این باشد که روزانه 2000 کالری انرژی دریافت کنید که یک هدف کوتاه مدت بوده و در پایان روز به آن می‌رسید. حالا فرض کنید یک برنامه مبنی بر این چیده‌اید که در طول 4 ماه 10 کیلوگرم وزن کم کنید که یک برنامه طولانی مدت محسوب می‌شود.

رسیدن به اهداف کوتاه مدت راحت‌تر است چرا که در پایان روز تعهد خود نسبت به هدفی که داشته‌اید را انجام داده و بازخورد مناسبی را همان لحظه دریافت می‌کنید اما در اهداف بلند مدت انگیزه ممکن است تغییر کرده یا از شدت آن کاسته شود. با این حال انگیزه لازم برای انجام کارهای روزمره و حوصله سر بر را می‌توان بهبود بخشید. با شفاف سازی اهداف و خواسته‌ها و انتخاب دقیق شیوه انجام کار، می‌توانید مسیری مشخص و راحت برای خودتان پیدا کنید. شفافیت و انتخاب درست به شما احساس توانایی و استقلال داده و ترکیب این دو با هم انگیزه شما را برای رفع نیازها و رسیدن به خواسته‌ها بسیار بالا می‌برند.

وقتی اهداف شما بسیار برایتان مهم بوده و تلاش در جهت آن‌ها لذت بخش است، بهتر است آن‌ها را به صورت طولانی مدت برنامه ریزی کنید چرا که اهداف طولانی مدت قابل انعطاف­تر بوده و دست و بال شما را بازتر می‌گذارند تا با استقلال بیشتری تصمیم بگیرید چگونه در جهت رسیدن به آن‌ها تلاش کنید. سعی کنید اهدافی را به صورت کوتاه مدت تنظیم کنید که رسیدن به آن‌ها سخت و طاقت فرسا است نه اهدافی که برای رسیدن به آن‌ها لحظه شماری کرده و حاضر باشید هرروز در جهت آن‌ها تلاش کنید.

این نکته را نیز در نظر داشته باشید که هرچه هدف شما در آینده نزدیک‌تری باشد، انگیزه شما برای اقدام در جهت رسیدن به آن بیشتر خواهد بود در حالی که اهدافی که برای آینده‌های دور داریم، چندان ما را به سمت خود نمی‌کشند و احساس نمی‌کنیم لازم است از همین الان دست به کار شویم.

سخن آخر

انگیزه نیز به مانند هر خصلت و ویژگی روان انسانی دارای فرایند و چرخه خاص خود است. در این مقاله سعی شد با تکیه بر علم روانشناسی تعریف درستی از انگیزه و انگیزش چیست ارائه شود و به طور مفصل به مدل انگیزه، چرخه انگیزه و پروسه انگیزه پرداخته شود. خوشحال خواهیم شد نظرات خود را با ما در خصوص این مبحث در میان بگذارید